A.F.A.M. Wetzer, 4 september 2005
De villa "Fort Sint Antonie" is gebouwd op de resten van een oud bastion, gelegen aan de rand van de polder het Bossche Broek, aan de oostelijke zijde van de Vughterweg. Aan drie zijden wordt de villa omringd door het water van de Dommel. De architect H.W. Valk bouwde het pand als zijn eigen woonhuis en leverde het ontwerp in de vormentaal van het Traditionalisme, met verwijzingen naar de middeleeuwse profane architectuur, in het bijzonder naar het versterkte woonhuis. De villa, die werd gebouwd tussen 1932 en 1934, vormde een markante afsluiting van de wijk Vughterpoort. Heden heeft "Fort Sint Antonie" een kantoorfunctie.OmschrijvingDe onderkelderde villa heeft een globaal L-vormige plattegrond, aan de noordzijde ter plaatse van woon- en spreekkamer uitgebouwd. Tweelaags onder samengesteld zadel- en schilddak, gedekt met monnik- en nonpannen. Aan de westelijke zijde een éénlaags aanbouw onder flauw hellend schilddak voor de garage.Brede dakkapellen in de dakschilden boven de westelijke en zuidelijke gevel. De gevels zijn opgetrokken in kloostermoppen met natuurstenen elementen, zoals dorpels, boogaanzetten en kraagstenen. Plint in machinale baksteen. Tandlijst onder de dakrand en vlechtingen in de topgevels. De steigergaten zijn zichtbaar gelaten. Op de gevels sporen van witsel. De noordelijke gevel toont links, ter plaatse van de woonkamer een deels in het water gelegen uitbouw, rechts een langgerekte vleugel. Hierin is de begane grond, tezamen met de aangebouwde garage aan de westzijde van de villa, uitgebouwd onder een flauw hellend schilddak. De vertrekken tegen de noordgevel hebben per twee gekoppelde getoogde vensters met glas-in-lood bovenlichten en houten onderluiken. De ingangspartij bestaat uit een paneeldeur, gelegen in een door een segmentboog afgesloten portaal, waarboven een getoogd bovenlicht. Rechts van de ingang een keldervenster met traliewerk. De westelijke gevel heeft een ingangspartij, die toegang geeft tot de aan de Dommel gesitueerde woonkamer. Beglaasde paneeldeur, gelegen in een door een segmentboog afgesloten portaal. In de garage een tweetal dubbele opgeklampte garagedeuren. Rechts van de garage een drielichtvenster met vooruitspringend bovenlicht, waarin glas-in-lood. Op de bovenverdieping een kloostervenster. De zuidgevel heeft geheel links ter plaatse van de garage een viertal gekoppelde getoogde vensters. De kopgevel van de zuidelijke uitbouw van de villa heeft op begane grondniveau een drielichtvenster, identiek aan dat in de westgevel. Op de bovenverdieping een kruisvenster met vooruitspringend bovenlicht en onderluiken. Ter hoogte van de zolder een klein éénruits venster. Rechts van de uitbouw, ter plaatse van de hal een tweetal ingangspartijen, bestaande uit twee opgeklampte deuren, waarboven een natuurstenen latei en drie gekoppelde getoogde glas-in-lood bovenlichten. Hierboven op de bovenverdieping drielichtsvensters met getoogde bovenlichten, waarin glas-in-lood. Onderluiken. De oostgevel is voorzien van kruisvensters met getoogde vooruitspringende bovenlichten, waarin glas-in-lood. De vensters hebben onderluiken. Links, ter plaatse van de ontvangkamer, een driezijdige erker met glas-in-lood bovenlichten. Hierboven een balkon. WaarderingDe villa "Fort Sint Anthonie" is van algemeen belang. De villa heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling: de villa vormt een markant onderdeel van de in de jaren dertig aangelegde wijk Vughterpoort, bestaande uit luxueuze vrijstaande woonhuizen en villa's voor de meer welgestede bevolking. Het object bezit architectuurhistorische waarde vanwege de Traditionalistische bouwtrant, met verwijzingen naar het middeleeuwse versterkte woonhuis en door het bijzondere materiaalgebruik. Voorts is het object van belang vanwege de plaats die het inneemt binnen het oeuvre van architect H. W. Valk, wiens werk vanaf omstreeks 1930 een sterk Traditionalistische inslag kreeg. Het object heeft ensemblewaarde, vanwege de visuele relatie tot het landschap in de Bossche Broek. Verder heeft het object ensemblewaarde en voor het aanzien van de woonwijk. De villa is van belang vanwege gaafheid van het exterieur en vanwege architectonische en typologische zeldzaamheid. |
Komend vanuit Vught richting Den Bosch bevindt zich aan de rechterzijde als eerste pand het huis, door architect H.W. Valk in 1932-1933 gebouwd op de muren van het voormalig fort Anthonie. Het op dit pand staande ooievaarsnest werd tot voor de oorlog jaarlijks bewoond door een broedend paartje ooievaars.
Vroeger waren er veel ooievaars in de stad zelf en de omgeving te vinden. Het uit 1525 daterende schilderij 'Sint Franciscus op de Lakenmarkt' laat ons twee (bewoonde) nesten van ooievaars op de Bossche Markt zien. Een kleine dertig jaar later, in 1553, werd er bij de verbouwing van het Zwanenbroedershuis aan de Hinthamerstraat een ooievaarsnest als bekroning gebouwd. Nog in de 19e eeuw was dit nest jaarlijks bewoond. Blijkbaar nestelden deze vogels toen in de stad zelf.
In de jaren dertig van onze eeuw nestelden er nog wel ooievaars in de directe omgeving van de stad. Op het eerder genoemde pand van Valk grenzend aan de Bossche Broek. Op een paalnest bij de boerderij van Van den Heuvel aan de Oude Vlijmenseweg, op de schoorsteen van het zustersklooster Meerwijk in Orthen en op het erf van Van Loon op de Herven. In het gehele land waren toen nog ruim driehonderd bewoonde nesten.
De aanwezigheid van ooievaars in die tijd was logisch. Want ten noorden van de stad bevond zich de zogenaamde ooievaaarslijn. Deze liep langs de Maas over de polders vanaf de Moerdijk, door de Langstraat, over Berghem (bij Oss) naar Grave. Het was een waterrijk gebied waar deze weidevogel bij uitstek zijn voedsel kon vinden.
De eerste ooievaars arriveerden in maart. Het waren de mannetjes die enkele dagen later gevolgd werden door hun partner. Van hun komst werd altijd melding gemaakt in de Bossche krant. De stadsjeugd trok vervolgens naar de nesten, ondertussen zingend: „Wees ons welkom, welkom daar, lieve oude trouwe ooivevaar”. Want méér nog dan allerlei andere dieren komt de ooievaar in het volksgeloof voor. Huizen in de omgeving van een nestelende ooievaar zouden gevrijwaard zijn van blikseminslag en brand. De vogel is eveneens als babybrenger bekend. Maar het steeds schaarser voorkomen van de vogel in onze streken doen volksgebruiken als de kinderliedjes in onbruik raken. Maar voor het huis van een pasgeborene tref je tegenwoordig toch nog wel eens een beschilderde triplex ooievaar aan.
|
1990 |
Henny MolhuysenVerhalen en legenden : OoievaarsBrabants Dagblad donderdag 12 april 1990 |
|
2007 |
J.M.M. van der VaartWoonhuis en kantoor Fort Antonie. Architect H.W. Valk, 1932-1933.Hendrik Willem Valk 1886-1973 (2007) 165 |
|
2010 |
Redactie'Kasteeltje' van Valk verkochtBrabants Dagblad woensdag 26 mei 2010 |
1943 | A.J.M.A. Coppens-Teelen - H.W. Valk (architect) |